"Kruk" - różne przekłady

Dziś miała być recenzja "Złotego żuka", mojej ulubionej noweli Edgara Allana Poego. Jednak zmieniłam zdanie i postanowiłam wprowadzić do swojego bloga trochę poezji.

Nie martwcie się jednak, nie będę interpretować wierszy, gdyż nigdy tego nie lubiłam. Pamiętam, jaką katorgę przeżywałam na zajęciach z Poetyki (szczególnie, że trzeba było napisać pracę roczną z interpretacji wiersza). Musiałam się nieźle nagimnastykować, by stworzyć 10 stron o tym, co poeta miał na myśli. Poszukałam więc najdłuższego wiersza, jaki mi przyszedł do głowy i wybrałam "Dziewczynę" - moją ukochaną balladę Bolesława Leśmiana. Ale do rzeczy...

Dzisiejszy wpis dotyczy Edgara Allana Poego (1809-1849) amerykańskiego pisarza i nowelisty. Ten przedstawiciel amerykańskiego romantyzmu znany jest głównie z opowiadań kryminalnych oraz zawierających wątki fantastyki i horroru. Stworzył postać C. Auguste'a Dupina - pierwszego detektywa, który stosował metodę dedukcji. Co ciekawe, pisał on także... wiersze. I dziś chciałabym przybliżyć Wam "Kruka" - poemat Poego opublikowany po raz pierwszy w 1845 roku.

Ilustracja Édouarda Maneta do francuskiego wydania z 1875 roku

Przy okazji chciałabym Wam pokazać jaki wpływ na odbiór utworu ma przekład. Może on całkowicie zmienić wizję twórcy.

Przyjrzyjmy się zatem pierwszej zwrotce, która w oryginale brzmi tak:

Once upon a midnight dreary, while I pondered, weak and weary,
Over many a quaint and curious volume of forgotten lore,
While I nodded, nearly napping, suddenly there came a tapping,
As of some one gently rapping, rapping at my chamber door.
'Tis some visitor, I muttered, apping at my chamber door-
Only this, and nothing more.

A jak wygląda ta zwrotka po polsku?

W głuchą północ, w snów tumanie, gdy znużyło mnie dumanie
Nad księgami zapomnianej magii, znanej w dawnych dniach,
Chyląc głowę nad foliałem, niespodzianie usłyszałem
Chrobot, jakby ktoś nieśmiałym palcem skrobał znak na drzwiach.
"Gość", mruknąłem, "tym sygnałem daje znać, że stanie w drzwiach:
Skąd ten zimny pot i strach?"
(Stanisław Barańczak)

Raz – posępna północ była – gdym, znużony i bez siły,
Nad dziwnością obyczajów dumał, tych sprzed lat tysięcy,
Kiedym drzemał ( spać się chciało ), nagle coś w drzwi zastukało,
Jakby pukał ktoś nieśmiało, delikatne czyjeś ręce.
"To gość jakiś snadź – mruknąłem – puka, czyż mu czas poświęcę?
Tylko tyle i nic więcej".
(Władysław Jerzy Kasiński)

Raz w północnej, głuchej dobie, gdym znużony siedział sobie
Nad księgami dawnej wiedzy, którą wieków pokrył kurz –
Gdym się drzemiąc chylił na nie, usłyszałem niespodzianie
Lekkie, ciche kołatanie, jakby u drzwi moich tuż.
"To gość jakiś – wyszeptałem. – Puka snadź przy drzwiach mych tuż.
Nic innego chyba już".
(Zenon Przesmycki "Miriam")

Noc już była, północ zgoła; rozmyślałem w pocie czoła
Nad trwożliwą tajemnicą z dawna zapomnianych ksiąg,
Przysypiając niespodzianie, gdy rozległo się pukanie,
Jakby ciche chrobotanie w mój samotny, senny dom.
"Jakiś gość", powiadam sobie, "w mój samotny stuka dom,
Nocny gość – i tylko on".
(Jolanta Kozak)

W noc posępną i ponurą, gdy zgłębiałem z rzędu którąś
Zapomnianej wiedzy księgę, tajemniczych reguł zwód,
Gdy już zmogła mnie nauka, usłyszałem, że ktoś puka,
Delikatnie jakby stukał, stukał do mych skromnych wrót.
"To gość jakiś" – wymruczałem – "stuka do mych skromnych wrót
I ten odgłos tak mnie zwiódł".
(Maciej Froński)

Raz w godzinie widm północnej
Rozważałem w ciszy nocnej
Mądrość dawnych ksiąg przesławnych
Zapomnianych dzisiaj już.
W tem znużoną chyląc głowę,
Na pożółkłe karty owe
Słyszę oto w nocną ciszę
Kołatanie do drzwi, tuż.
Gość to myślę, u podwoi,
Zapóźniony u drzwi stoi.
Pragnie wejść choć późno już.
Gość, lecz jaki? Któżby? Któż...?
(Barbara Beaupre)

Jak widać, każdy tłumacz ma inną wizję tego wiersza, choć sens pozostaje podobny. Ale nie zawsze tak jest, największe różnice widać w słowach kruka:

Quoth the Raven, "Nevermore".

Kruk zakrakał: "Kres i krach".
(Stanisław Barańczak)

Kruk odrzecze: "Nigdy więcej."
(Władysław Jerzy Kasiński)

Kruk rzekł na to: "Nigdy już!"
(Zenon Przesmycki "Miriam")

"Nevermore!", powiada on.
(Jolanta Kozak)

Kruk zakrakał: "Próżny trud!".
(Maciej Froński)

A kruk rzecze:
– Nigdy już!
(Barbara Beaupre)

Cały poemat - w oryginale oraz różnych przekładach, możecie przeczytać tutaj.

Ilustracja Johna Tenniella do "Kruka"

Wiadomo, że tłumaczenie poezji jest trudniejsze niż prozy, że trzeba oddać nie tylko sens, lecz także sprawić, by wszystko się ładnie zrymowało. A to nie lada wyczyn. Mistrzem w tej dziedzinie był moim zdaniem Piotr Kochanowski, który przełożył na polski "Jerozolimę wyzwoloną" - poemat Torquata Tassa, który zatytułował "Gofred abo Jeruzalem wyzwolona". I przy okazji dodał do utworu polskie akcenty. Można by się zastanawiać, czy jest to kongenialny przekład czy wybitny poemat Kochanowskiego. Dziś uznano by to za przekład, jednak w tamtych czasach Kochanowskiego uważano za autora.

Bardzo lubię także przekłady: Bolesława Leśmiana ("Niesamowite opowieści" Poego), Tadeusza "Boya" Żeleńskiego (m.in. utwory Moliera, Balzaka) oraz Stanisława Barańczaka (m.in. utwory Szekspira).

A Wy macie swoich ulubionych tłumaczy (nie tylko poezji)?

Wpis postał w ramach wyzwania E.A. Poe